Η περιοχή του Μαλεβιζίου και ειδικότερα η περιοχή Αγίου Μύρωνα - Πυργούς - Ασιτών, κατοικείται, όπως προκύπτει από τα κατάλοιπα (Κωστής Μαστρογιαννάκης, 2021: Η Πυργού στο πέρασμα των αιώνων), τουλάχιστον από τη Νεολιθική εποχή. Η ανθρώπινη εγκατάσταση στην περιοχή αυτή οφείλεται στις ευνοϊκές συνθήκες που συνάντησαν οι άνθρωποι - γεωργοί δηλαδή, το κλίμα, το έδαφος κ.λπ. Η παρουσία μάλιστα φαίνεται πως είναι διαχρονική, αφού εκτός από τα νεολιθικά ευρήματα, διάσπαρτα μινωικά κατάλοιπα έχουν δημοσιευθεί από διάφορους μελετητές (ο.π.). Το λατομείο στις ΝΑ παρυφές του οικισμού και τα λαγούμια - στοές για την υδρομάστευση νερού εντός του οικισμού, είναι πιθανότατα Ελληνιστικής ή Ρωμαϊκής εποχής. Στην Πυργού βρέθηκαν επίσης Βυζαντινά νομίσματα (ο.π.).
Στην Κρητοβενετική περίοδο, τόσο οι πηγές όσο και τα κατάλοιπα μαρτυρούν πως η ευρύτερη περιοχή αποτελούσε ένα σπουδαίο αμπελοτόπι. Το κατάλληλο υψόμετρο (300-550 μέτρα), το έδαφος και το υπέδαφος (μαργαϊκοί ασβεστόλιθοι και μάργες) που συγκρατούν νερό στο εσωτερικό των πετρωμάτων, το κλίμα και τέλος το ανάγλυφο (με ΒΔ μάλιστα έκθεση που δέχεται τα ευεργετικά μελτέμια τον Ιούλιο - Αύγουστο) αποτέλεσαν τις βασικές προϋποθέσεις για την μεγάλη ανάπτυξη της αμπελοκαλλιέργειας. Η ύπαρξη των κατάλληλων προϋποθέσεων για παραγωγή υψηλής ποιότητας οινοποιήσιμων σταφυλιών σε συνδυασμό με τον εξαγωγικό προσανατολισμό του κλάδου, είχαν σαν αποτέλεσμα την Κρητοβενετική περίοδο η αμπελουργία να αποτελέσει το βασικό πυλώνα της τοπικής οικονομίας. Τρία πατητήρια δίπλα στην εκκλησία του Άη Γιώργη του Μεσαμπελίτη και δύο σκεπαστοί χώροι (ζύμωσης οίνου;, αποθήκευσης; ή ..) παρακάτω, δείχνουν πως υπήρχε μεγάλη παραγωγή οίνου. Στη Χρυσοπηγή, δύο πατητήρια, δύο μεγάλα υπολήνια και μία όμορφη μαγγάνα (πιεστήριο στέμφυλων), καθώς και το τοπωνύμιο «μοσχάτα», ενισχύουν την παραπάνω υπόθεση.
Σήμερα οι ελιές εναλλάσσονται με τα αμπέλια, αλλά και θεόρατα δέντρα κάπου - κάπου, όπως ο τεράστιος ευκάλυπτος, ως ένα σπουδαίο μνημείο της φύσης.
Κείμενο: Στέλιος Μανωλιούδης, Γεωλόγος
Φιλολογική επιμέλεια: Κωστής Μαστρογιαννάκης
